Het Tuinkapitaal: Wat doen we met de erfenis van Cornelis van Eesteren en Jacoba Mulder?

We hebben in Amsterdam Nieuw-West een mooie erfenis gekregen: de Groenstructuur. Dat is een netwerk van groen, van het plantsoen bij de voordeur via groenstroken en scheggen naar parken en polders. Het Uitbreidingsplan van Amsterdam naar Nieuw West, Noord en Oost (1935) gebaseerd op de Garden Cities in Engeland, moest stedelingen “laten wennen aan het idee van natuur en seizoen”. Nieuw-West zou vergeleken met andere stedelijke gebieden in Nederland nog steeds dicht bebouwd worden, maar vergeleken met Oud-West waar vele nieuwe bewoners zoals mijn ouders vandaan kwamen, en waar hele families op een kamer zaten, was het een verademing. 
De Groenstructuur heeft een bijna heilige status. Bewoners hebben een museum opgericht voor de verantwoordelijke hoofdarchitect van de Amsterdamse Tuinsteden, Cornelis van Eesteren. Minder bekend is de collega en opvolger Jacoba Mulder die eigenlijk het meeste werk heeft verricht voor de Groenstructuur. Zij heeft ook het “Bosplan” gemaakt, zoals het Amsterdamse Bos een lange tijd in de volksmond genoemd bleef worden. Sinds de oplevering in de jaren vijftig is de Groenstructuur eigenlijk onaangetast gebleven tot….. nu. 
Laat ik direct met de deur in huis vallen: ik ben natuurlijk blij dat we meer ruimte hebben gekregen in de Tuinsteden vergeleken met het centrum, maar van het ideaal om de bleke stadsneusjes aan de natuur te helpen is, zoals met veel grootse plannen gebeuren die van boven uitgeknobbeld worden, direct na de uitvoering niet veel van overgebleven. Wat gebeurde er? En wat hebben we er nog aan?
We werden met zijn allen heel snel welvarender. Het autoverkeer nam toe, het snel verstedelijkende landschap rond Amsterdam was niet bepaald aangenaam en veilig om te fietsen. Iedereen kon een auto kopen, en met de caravan rustiger oorden opzoeken. De natuur rond Amsterdam maakte je in de jaren zeventig meer depressief dan gelukkig. De plantsoenen werden vooral "kijkgroen". Ook had men zich verkeken op hoeveel dat extra groen kost, zeker met de stijgende loonkosten. Al vrij snel werd overgegaan op een lagere kwaliteitsklasse onderhoud.

Delflandpleinbuurt: het meest nutteloze stukje “kijkgroen” wat ik ken

Dat bevorderde niet het verantwoordelijkheidsgevoel voor het openbaar groen. De opzet van het groen, open plantsoenen waar je verder niks mag doen behalve je hond laten poepen, en het wegvallen van gemeenschappen die zich oorspronkelijk met de op zuilen gebaseerde woningbouwverenigingen hadden geïnstalleerd, zorgden ervoor dat nog maar weinigen een vinger uitstaken om wat voor het groen te doen.

De groenbeheerders zijn heel efficiënt geworden om er toch wat van te maken. Dat wordt verrekend via de huur en via de gemeentebelasting. Ik betaal bij de Key 7 euro per maand voor het plantsoentje voor mijn raam. Openbaar groen kost de gemeente gemiddeld 10 euro per m2 per jaar. In mijn wijk, Delflandpleinbuurt, heb ik uitgerekend dat er ongeveer 13 m2 openbaar groen is per bewoner, waarvan een derde de talud is van de metro en de ring, en een andere derde vrij saai en gedeeltelijk gesloten gazon is.    

Die situatie begint zich nu te veranderen. De gouden tijden van het “consumentisme voor allen” zijn voorbij. Niet iedereen kan meer de stad ontvluchten naar een subtropisch paradijs. Niet iedereen heeft meer toegang tot gezond voedsel of kan het zich veroorloven naar een cafe op de hoek te gaan of te gaan uiteten. Brede welvaart wordt nu misschien belangrijker dan economische groei, maar de een heeft het breder dan de ander. De groene ruimte speelt hierbij een enorm belangrijke rol. De openbare ruimte voorziet voor een deel in het welbevinden. En voor mensen die het minder breed hebben is dit deel belangrijker dan voor mensen die buiten de stad hun heil kunnen zoeken. De Groenstructuur is buurtkapitaal geworden voor mens en natuur en door klimaatverandering zal dat kapitaal alleen maar belangrijker worden. De bomen zijn nu groot en imponerend, het groen wordt nu al steeds meer gebruikt om in te verblijven en te picknicken. Er worden buurtmoestuinen aangelegd en er zijn buurtnatuurgroepen. Het lijkt erop dat de Groenstructuur zoals die ooit is bedacht bijna honderd jaar geleden, nu pas zijn echte functie gaat vervullen. 

Hier maken bewoners een mooie collectieve tuin van een openbaar plantsoen (Spijteltuin)

Ook wat natuur betreft is er in de Groenstructuur nu meer te beleven. De opzet van de zogenaamde scheggen om de bewoners aangenaam naar buiten de stad te laten fietsen bleek onbedoeld een gouden greep om meer natuur in de stad te laten bewegen. Er werden allerlei slimme maatregelen uitgevoerd om de vele obstakels voor kleine zoogdieren te verminderen: passages onder wegen, brugrichels, viaductbuizen en zelfs eekhoornbruggen. Daarbij werd het aangenamer vertoeven voor beestjes. Dode bomen worden gedeeltelijk laten staan of liggen, er is gestopt met gif, gazons worden niet meer overal constant gemillimeterd en er worden nest- en broedplaatsen aangelegd en waardplanten gezaaid. Verder is de waterkwaliteit enorm verbeterd en zijn er natuurlijke oevers aangelegd. Al deze maatregelen hebben tot het verbazingwekkende feit geleid, samen met het feit dat het in de stad een paar graden warmer is dan buiten de stad en er daardoor meer exoten zijn, dat er nu meer soortenrijkdom is in de stad is dan op het platteland. De Oeverlanden bij het Nieuwe Meer is de grootste hotspot in de provincie Noord-Holland! Voor een vogelaar, opgegroeid in de jaren zeventig in Nieuw West, vergaap ik me nu bijna dagelijks aan de ooievaars en ijsvogels. Dit zegt trouwens meer over de veerkracht van de natuur dan over de algemene staat van de natuur in het land. Daarmee gaat het onverminderd slecht, voornamelijk door verstening en de intensieve landbouw. Het lijkt erop dat de groene stad een soort refuge, een grote open dierentuin en een genenbank van de wilde natuur aan het worden is.  
Juist nu, nu we het sociale en natuurlijke kapitaal van de Groenstructuur zo nodig hebben, begint de tweede grote woningbouwoperatie sinds de AUP. Niet een Uitbreiding maar een Inbreiding. In Nieuw-West moeten er tienduizenden woningen bij worden gebouwd. 
Het grondgebied van de Gemeente Amsterdam houdt sinds de annexatie van de gemeente Sloten op bij de Ringvaart. De Gemeente Weesp is erbij gekomen maar daar valt niet heel veel te bouwen. Waterland is natuurgebied, en de Gemeente Amstelveen houdt nog stand. Met een groeiende bevolking en weinig aanbod, exploderen de woningprijzen. In de Omgevingsvisie van Amsterdam is besloten de geit en de kool te sparen: nieuwe woningen EN rigoureuze vergroening. Hoe komt dat eruit te zien? 


Zoals het kaartje van bouwprojecten in Slotervaart en  Osdorp laat zien komt de Inbreiding, net zoals de Uitbreiding ook is begonnen, vanuit de rand van het centrum. Bijna alles ten oosten van de spoordijk is inmiddels “ingebreid”. Mijn eigen straat, de Maassluisstraat, staat op de nominatie voor sloop en nieuwbouw. De gemeente Amsterdam is erg trots dat zij een groennorm hebben aangenomen. Bij nieuwbouwprojecten moet er tenminste 6% groen komen. Echter, in de Tuinstad van Van Eesteren is er gemiddeld 15 tot 25% aan Groenstructuur in een woonwijk. In de nieuwe projecten wordt het groen zo klein dat het de potentiële sociale en natuurlijke functies van de Groenstructuur niet kan vervullen. 
Onder zie je een vergelijking in de Delflandpleinbuurt Oost en West van delen van de buurt met de oorspronkelijke Groenstructuur (1) met Inbreidingsprojecten (2).
Delen van de wijk met oorspronkelijke Groenstructuur
Afgeronde inbreidingsprojectenEen tussenrapportage van de Structuurvisie van Amsterdam laat het verdichtingspotentieel zien in Nieuw-West.
De oplossing van de Gemeente Amsterdam is verdichting vooral te laten plaatsvinden in meerkernige hoogstedelijke gebieden. Zoals op het kaartje onder laat zien, komen die, met uitzondering van het nieuwe centrum van Osdorp, vooral naast de A10 en A4, en de toegangswegen daarheen, de Lelylaan en de Jan van Galenstraat. De Groenstructuur van Geuzenveld en de buitenwijken van Osdorp blijven vooralsnog hiermee behouden. Met Slotervaart moeten we oppassen. 
 Om het groene kapitaal voor de lange termijn zeker te stellen is voortzetting van meerkernige ontwikkeling mijns inziens gewenst, maar dan op het niveau van de metropoolregio. Als we wat minder gaan vliegen kan Hoofddorp uitgroeien tot een hoogstedelijk gebied. En mits er tegelijkertijd ook nieuwe moerassen en visgronden worden aangelegd in het IJmeer kan IJburg uitgebreid worden richting Almere. Daar zijn al mooie plannen voor. We moeten het ook makkelijker maken om kamers onder te huren en woongroepen te maken. Niet terug zoals mijn overgrootmoeder leefde in de Schinkelbuurt met een gezin van  7 personen op een kamer, maar de huidige twee personen per huis is nu een heel lage dichtheid, en is dalende, en daar was Nieuw-West ook niet op gebouwd! 
Er wordt binnenkort door Wethouder Groot-Wassink een beleid voorgesteld wat het vergemeenschappelijken van openbare ruimte makkelijker moet maken. De Groenstructuur is hiervoor heel geschikt, bijvoorbeeld voor het gezamenlijk onderhouden van een kruidentuin, of een boomgaard. En door het samen natuurlijker te maken. Een eerste inventarisatie laat zien dat alleen al in Slotervaart-Zuid meer dan 10 hectare geschikt is om dit groene kapitaal te laten werken zoals Jacoba Mulder het ooit bedoelde; leren en genieten van de natuur vanuit de voordeur!

---